سخن سردبیر: حجت‌اله مرادی

به طور کلی و علیرغم اهمیت جنگ نرم در حوزه‌های پژوهشی روان‌شناختی و رفتار انسانی، این مسئله مدت‌های مدیدی همچون روان‌شناسی تحت تأثیر و نفوذ فلسفه و حوزه‌های مرتبط با ارزش‌ها قرار داشت و کمتر در حوزه‌های پژوهشی علمی و تجربی شناخته شده بود. مطالعات تجربی جنگ نرم به ویژه تغییر در حوزه ارزش‌ها همچنان به مثابه حوزه‌ها یا جزیره‌های دور از روان‌شناسی قرار داشت و با حوزه‌ها و تخصص‌های متعددی چون فلسفه، دین، اقتصاد، جامعه‌شناسی و انسان‌شناسی و سیاست در ارتباط بود.

نویسنده: حجت‌الاسلام و المسلمین مهدی طائب

چکیده

با مراجعه به کتاب آسمانی اسلام، قرآن، مشاهده می‌شود که پیشینة عملیات روانی به پیش از هبوط انسان به زمین باز می‌گردد. در واقع، شیطان، آنچنان که خود قسم یاد کرده است، از ابتدای خلقت آدم در صدد گمراه ساختن وی برمی‌‌آید. بدین‌سان، عملیات روانی در ساحتی فرازمانی و با سرپیچی ابلیس از دستور خداوند آغاز می‌شود و در سیر تدریجی تاریخی به ویژه در اعصار انبیاء عظام و ائمه معصومین (ع) ادامه می‌یابد. مجموعه مقالات "سیری در عملیات روانی در اسلام"، با تدقیق و تدبر در آیات کتاب الهی در صدد است سیر پیدایش و فرآیند عملیات روانی را از افق آیات قرآن، روایات، احادیث و سایر منابع تحقیق اسلامی مورد مطالعه قرار دهد. رهیافت تاریخی تحقیق در مقوله عملیات روانی، توجه به ابعاد روانی را در گسترة تمام شئون فردی و اجتماعی انسان از منظر دینی برجسته می‌سازد.
واژگان کلیدی: عملیات روانی، شیطان، آدم، بهشت.

نویسنده: جواد جمالی

چکیده

"انقلاب‌های رنگی" جزو روش‌های به نسبت جدید و موفق مداخله سیاسی- امنیتی در کشورهای مستقل به شمار می‌رود. به موازات اهمیت یافتن رویکردهای نرم در سیاست خارجی کشورها، زورمداران عرصه سیاست بین‌الملل نیز تلاش کرده‌اند، حتی‌الامکان از این‌گونه رویکردها جهت ایجاد تغییرات درون‌سیستمی برخی دولت‌ها بهره‌برداری کنند. در این راستا مجریان انقلاب رنگی به کمک یکی از روش‌های کلاسیک رفتارسازی براندازانه یعنی عملیات روانی بر میزان اثربخشی مداخله‌شان افزوده‌اند. نحوه کاربردی شدن عملیات روانی از طریق نقش آن در تغییر نگرش‌‌های سیاسی و بهره‌گیری از "تحریک‌پذیری روانی" افراد به ویژه، در تجمعات توده‌ای، مشخص می‌شود. از این‌رو تحقق انقلاب رنگی رابطه مستقیم با موفقیت عملیات روانی در رفتارسازی مخاطبان دارد. در این نوشتار ابعاد و زوایای این فرآیند تحلیل شده است.
واژگان کلیدی: انقلاب رنگی، عملیات روانی، تغییر نگرش سیاسی، رفتارسازی، هم‌سازی‌شناختی.

نویسنده: روح‌ا... کرمی

چكيده

«با ايران چه بايد كرد؟» سؤالي است كه سياست‌گذاران غربي در 30 سال گذشته بارها آن را مطرح كرده و به ندرت به پاسخی مناسب در اين باره دست يافته‌اند؛ هرچند در اين مدت سياست‌هاي متفاوتي را به آزمايش گذارده‌اند و هر بار نيز در متقاعد كردن ايران ناكام مانده‌اند. دولت‌هاي غربي و در رأس آنها امريكا و انگلیس ضمن استفاده از ابزارهاي رسانه‌اي سعي در جهت خدشه‌دار كردن اين انتخابات برآمدند. آنها پس از اتمام رأي‌گيري با استفاده از همه ظرفيت‌ها، تلاش بسياري كردند تا سلامت انتخابات را زير سؤال برند. در نگاه اوليه به اين اقدامات اين موضوع به ذهن متبادر مي‌شود كه موضوعاتي از اين قبيل، نوعي بهره‌گيري از تكنيك‌ها و تاكتيك‌هاي عملیات رواني براي منفعل كردن رقيب در انتخابات باشد. لیکن بحث، فراتر از استفادة برخي جريان‌هاي سياسي از تكنيك‌ها و تاكنيك‌هاي عملیات رواني به نظر مي‌آيد. قرائن و شواهد نشان مي‌دهد تلاشي مرموزانه، استتار شده و بسيار پيچيده براي جابه‌جايي افكار عمومي و زمينه‌سازي جهت" انقلاب رنگي" در حال شكل‌گيري  بوده است. اين مقاله با طرح اين پرسش كه غربي‌ها با چه طرح و نقشه‌اي هدف نهايي خود براي براندازي جمهوري اسلامي را دنبال مي‌كردند، به ابعاد و اهداف غرب از راه‌اندازي عمليات رواني در انتخابات دهم رياست جمهوري ايران مي‌پردازد.
واژگان كليدي: انتخابات رياست جمهوري، عمليات رواني، براندازي، رسانه‌هاي غربي، تدبير رهبري، انقلاب‌هاي رنگي.

نویسنده: علی‌محمد نائینی

چکيده

در سال‌هاي اخير تعاريف و تعابيری جديد، تحت تأثير تحولات سیاسی و تغییرات در ساختار روابط بین‌الملل به ويژه  پس از دوران جنگ سرد و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروي به وقوع پيوسته و  وارد ادبيات سياسي شده است. انقلاب رنگي یا  مخملي  از جمله مهم‌ترين آنهاست. انقلاب رنگی یا انقلاب مخملی نوعی دگرگونی بدون خونریزی و یا برانداری به روش غیرخشونت‌آمیز (براندازی نرم) است. نکته‌اي که توجه مضاعف به این موضوع را فراهم ساخته است، مربوط به تلاشي است که براي تبديل آن به الگوي تغيير ساختار سياسي در کشورهاي در حال گذار،  مخالف و معارض توسط غرب به ویژه امریکا صورت مي‌گيرد. در نظام بين‌الملل کشورهايي حضور دارند که پس از چند دهه تجربه تحولات سياسي خاص، در حال تغيير و ورود به شرايط سياسي جديد به سر می‌برند. تحقق انقلاب‌هاي رنگي در اين کشورها مي‌تواند تحول سياسي در اين جوامع را در مسيري خاص که عمدتاً مبتني بر ارزش‌هاي ليبرال و نظام‌هاي دمکراسي غربي است هدايت کند. اين نوشتار به عنوان مقدمه‌ای در تبیین انقلاب‌هاي رنگي، سعي دارد تا این پديده را به لحاظ مفهومي، ويژگي، ابعاد و روش، معرفی نماید. همچنین می‌کوشد تا براي تبیين مصداقي بحث، نحوه وقوع اين انقلاب را در برخي کشورها  و کاربرد الگو را در ایران تشريح کند.
واژگان کلیدی: انقلاب مخملی، براندازی نرم، مبارزه بدون خشونت.

نویسنده: مهسا ماه‌پیشانیان

چکیده

انقلاب فرآیندی است که طی آن قدرت با اعمال خشونت از یک گروه به گروه دیگر منتقل می‌شود و قدرت به طور کامل تغییر جایگاه پیدا می‌کند. در انقلاب‌های کلاسیک ساختار سیاسی و حاکمان به طور حتم و کامل تغییر می‌کنند و نهادهای جدید سیاسی، اقتصادی و اجتماعی پدید می‌آیند. اعمال خشونت هزینه‌های تغییر را بالا می‌برد و باعث ایجاد هرج و مرج در جامعه، حتی به طور موقت می‌شود. اما در سال 1989 یک نوع تئوری جدید برای ایجاد تغییرات در نظام‌های سیاسی ارائه گردید که به انقلاب مخملی یا انقلاب زرد یا رنگی مشهور شد. انقلاب مخملین در دهه‌ گذشته توانایی آن را داشت تا نظام‌های کمونیستی و سوسیالیستی را تغییر دهد. این طور ادعا می‌شود که در انقلاب‌‌های مخملی یا رنگی خشونت وجود ندارد، یا کمتر به کار گرفته می‌شود و بیشتر روی حرکت‌های مسالمت‌آمیز برای تغییرات سیاسی تکیه می‌گردد. انقلاب‌های مخملی بیشتر در هنگام انتخابات روی می‌دهد. به این معنی که گروه‌های مخالفِ هیئت حاکمه در موقع انتخابات که فضای آزاد بیشتری به وجود می‌آید با همدیگر متحد می‌شوند و با برپایی تجمعات مسالمت‌آمیز و اعلام اعتراضات با بهره‌گیری از قدرت رسانه‌ای داخلی و خارجی، به گروه حاکم اعتراض می‌نمایند. بدین ترتیب بدون توسل به خشونت، نظام سیاسی تغییر می‌یابد که به انقلاب مخملی یا نارنجی مشهور است. در مقاله حاضر بر اساس تئوری‌های جدید انقلاب و در چارچوب پدیده تسری به بررسی و تحلیل پدیده انقلاب رنگی در دوران پساکمونیستی خواهیم پرداخت.
واژگان کلیدی: انقلاب مخملی یا رنگی، مهندسی اجتماعی، پدیده تسری‌بخشی.

نویسنده: داود دعاگويان

چكيده

با نگاهي به تحولات اخير مسائل بين‌الملل و افزايش نقش رسانه‌ها در روان‌سازي چرخه سياست خارجي، عرصه نويني در سياست خارجي  با نام ديپلماسي رسانه‌‌اي پدید آمد كه علي‌الاصول به نحوه تأثيرگذاري و نقش رسانه‌ها و به ويژه تلويزيون بر افكار عمومي جهان و تغيير سياست خارجي كشورها مي‌پردازد. تأثير تلويزيون جهاني در حل‌‌و‌فصل مسائل سياسي و بهره‌گیری ابزاري از آن در هدايت افكار عمومي و اعمال فشار بر مسئولان سياست خارجي (به عنوان ابزار جنگ نرم)، نويسنده را بر آن داشت كه ضمن اشاره به نظريه تأثير سی.ان.ان و مفهوم ديپلماسي و مصداق‌هاي عيني تأثير تلويزيون در سياست خارجي، موضوع نقش تلويزيون جهاني در ديپلماسي و سياست خارجي را مورد بررسي قرار دهد.
واژگان کلیدی: تلویزیون، رسانه، دیپلماسی رسانه‌ای، سیاست خارجی.

نویسنده: عباس کاردان

چکیده

با گذشت چندین دهه از مداخلات ایالات متحده در امور خاورمیانه و در نهایت وقوع حملات یازده سپتامبر، مشخص گردید که این منطقه نه‌تنها با نظم سیاسی - اقتصادی امریکا هماهنگی ندارد، بلکه به‌شدت پتانسیل مقاومت و مقابله در آن نهفته است. پس از حملات یازده سپتامبر، ایالات متحده راه‌حل مقابله با این مشکل را در بُعد سخت (نظامی) جست‌وجو کرده، دو کشور افغانستان و عراق را به اشغال خود درآورد. با این حال و با گذشت چندین سال، این استراتژی نتایجی موفق را به همراه نداشت و امریکا را مجبور کرد برای مقابله با تهدیدات نوین در جهان اسلام به بُعد نرم متوسل شود؛ بُعدی که در آن شبکه‌سازی برای اصلاحات در رژیم‌های متحد و دوست و اجرای انقلاب‌های رنگی در کشورهای متخاصم پیش‌نیازی ضروری محسوب می‌شود. با این توضیح، مقاله به این مسئله می‌پردازد که امریکا هم‌اکنون سعی دارد برای مقابله با این تهدید به شبکه‌سازی از عناصر میانه‌رو روی آورد. از جمله برنامه‌های امریکا در این زمینه که نوشته حاضر بدان می‌پردازد می‌توان به ترویج دمکراسی، توسعه جامعه مدنی و دیپلماسی عمومی اشاره کرد. در عین‌حال سه مطالعه موردی نیز از فعالیت‌های عملی امریکا در این خصوص مورد بررسی قرار می‌گیرد.
واژگان کلیدی: شبکه‌سازی، مسلمانان میانه‌رو، دمکراتیزه شدن، جامعه مدنی.

نویسنده: حجت‌اله مرادی

چکیده

عملیات روانی مؤثر‌ترین نوع جنگ است؛ چرا که عقل، تفکر و روان رزمنده را نشانه می‌گیرد، تا بدین‌وسیله روحیه معنوی او را شکسته و اراده رزم را در او ساقط نماید و در نتیجه، وی را به سمت شکست سوق دهد. طرف‌های درگیر پیش از هر گونه برخورد مسلحانه و هم‌زمان با آن، با بهره‌گیری از نقاط ضعف دشمن، به حمله‌های روانی علیه کشور آماج اقدام نموده و به این ترتیب، مقاومت مردم و نیروهای مسلح آن را تضعیف می‌کنند. عملیات روانی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران فرآیندی کاملاً پیچیده داشت، عراق با بهره‌گیری از تشکیلات به دقت سازماندهی شده خود و حضور مؤثر حزب بعث، از یک سازمان نیرومند برای پیگیری عملیات روانی بهره‌مند بود. این مقاله ویژگی‌های تبلیغات و عملیات روانی عراق را که از ماهیت حزب بعث منشعب می‌شود، بررسی می‌کند. در این میان، عملیات روانی رژیم عراق به دلیل ناآگاهی از ساختار روانی جامعه ایران و درک ناصحیح از ویژگی‌های روحیة ایرانی و به طور کلی غفلت از جنبه‌های مختلف مؤلفه‌های روان‌شناسی اجتماعی ایرانیان، محکوم به شکست شد.
واژگان کلیدی: عملیات روانی، رژیم بعث، جنگ ایران و عراق، تبلیغات.

نویسنده: گئورگ گاير/ مترجم: عباداله حيدري

چكيده

پیشینة گزارش اخبار جنگ به اندازه چالش مربوط به آن يعني چالش بين حقيقت، اطلاعات غلط و فريب است. با وجود تلاش خبرنگاران براي تهيه گزارش‌هاي بي‌طرفانه و جامع منطبق بر حقيقت جنگ، به دلیل سانسور نظامي، محرمانه بودن و يا ملاحظات سياسي چنين امري ممكن نيست. رسانه‌ها نگرش‌ها و اعتقادات يك جامعه را بازتاب مي‌دهند. در بين رسانه‌ها، تلويزيون با توجه به جامعيت آن در جذب مخاطب و ديداري - شنيداري بودن از اهميتی خاص برخوردار است. تلويزيون مي‌تواند واقعيتي را پديد آورد كه فرسنگ‌ها با حقيقت فاصله داشته باشد. رسانه‌ نقش به سزايي در ترسیم تصوير ملت‌ها و نشان دادن مثبت يا منفي بودن چهره آنها ایفا می‌کند. براي مثال، رسانه‌هاي يك كشور مي‌توانند با تدبير در افكار عمومي آن را براي وقوع يك جنگ و يا مداخله نظامي آماده كنند و يا در برابر آن قرار دهند. اما اين تأثیرگذاري زمان‌بر و در طولاني مدت قابل دستيابي است. این مقاله با ذكر نمونه‌هایي از حوادث جنگ بالكان، تأثیر رسانه‌هاي عمومي بر مخاطبان و شكل‌گيري افكار عمومي را در آن منازعه، ارزيابي و تحلیل می‌کند.
واژگان کلیدی: جنگ، تبليغات، عمليات رواني، رسانه‌هاي دسته‌جمعي، اطلاعات، فريب و تصوير ملت‌ها.